14 مزیت اقتصادی و اجتماعی آبخوانداری

مهدی عرفانیان

آبخوانداری به عنوان کوششی هماهنگ و موثر در توسعه پایدار منابع طبیعی و کشاورزی، دارای مزایای اقتصادی اجتماعی متعددی است.

آبخوانداری یا پخش سیلاب به عنوان دانش بومی ایرانیان برای آبادانی و سرسبزی سرزمین است که ریشه در تاریخ و تمدن چندین هزار ساله ایران دارد و دارای دستاوردها و مزیت های متعددی است که بدین مناسبت نظر مخاطبان را به یادداشتی از محمدتقی امانپور «عضو هیئت موسس جهادسازندگی، معاون آموزش جهاد سازندگی در دهه 70 و مدیرعامل فعلی کانون جهادگران جهادسازندگی» در اهمیت آبخوانداری و پخش سیلاب جلب می نماییم:

وجود ظرفیت‌های فراوان و استثنایی در عرصه‌های گسترده منابع طبیعی کشور این زمینه را فراهم نموده است که در راستای اندیشه و تفکر توسعه پایدار منابع طبیعی و کشاورزی چارهجویی‌های باارزشی صورت گیرد. یکی از زمینه‌های ارزشمند و موثر که به نحو مطلوب در آن از علم و دانش کاربردی بهره گرفته شده، آبخوانداری است. آبخوانداری روش و تفکر نوینی است که با تاکید بر لزوم تحول بجا و تحقق بخشیدن به توسعه هماهنگ، موثر و پایدار منابع طبیعی و کشاورزی در کشور میتواند سرآغازی برای تغییر و تحول در تولید و اشتغال باشد.

آبخوان یا آب‌خانه لایه متخلخل حاصل از انباشت رسوبات دانه درشت در نقاط خروجی آبخیزهاست که به صورت مخروط‌های افکنه، دشت‌های سیلابی و دشت‌های آبرفتی درشت دانه مشاهده می‌شود. به دلیل وجود تخلخل فراوان در رسوبات دانه درشت به طور معمول قابلیت نگهداشت آب به صورت زیرزمینی بسیار زیاد است. (ظرفیت نگهداشت آب در ایران در حدود 5000 میلیارد متر مکعب است) با توجه به گسترش وسیع چنین رسوباتی در کشور از جمله عطیه‌های الهی محسوب می‌شوند، می‌توان از آنها به عنوان سدهای زیرزمینی برای ذخیره سازی نزولات جوی به صورت طبیعی و از طریق کاربست روش‌های پخش سیلاب در پهنه مخروط‌افکنه‌ها در دشت دشت‌های سیلابی به صورت مصنوعی استفاده نمود. متاسفانه در گذشته به این موضوع در کشور کمتر عنایت و توجه شده است. هر چند تلاش‌های اولیه برای احیای آبخوان‌ها در گذشته به صورت پراکنده در سطح کشور متداول بوده است، اما تلاش دانشمند فاضل و متعهد دکتر سید آهنگ کوثر موجب گشوده شدن فصل جدیدی در آبخوانداری در ایران گردید.

چاره جویی دکتر کوثر برای حل مشکل در عرصه پیشنهادی، استفاده از سیلاب‌ها و پخش آنها در مخروط افکنه موجود در دشت و تزریق مصنوعی آب در آبخوان بود. با اجرای این اندیشه و ابتکار در حال حاضر، دشت گرم و سوزان گربایگان به مرتعی مشجر و جنگلی انبوه در وسعت 1365 هکتار تبدیل گردیده که در آن در طول 10 سال به علت پر آب شدن آبخوان تعداد چاه‌های آب از 16 حلقه به 110 حلقه و وسعت اراضی کشاورزی دایر به 1500 هکتار افزایش یافته و امکانپذیری مهاجرت معکوس روستاییان میسر گشته و سرزمینی به نام بهشت کوثر پدید آمده است.

از این رو آبخوانداری به عنوان کوششی هماهنگ و موثر در توسعه پایدار منابع طبیعی و کشاورزی نشانگر جوشش گهربار تفکر یکی از بندگان خوب خدا در تنهایی و خلوت بیابان شکل گرفته است. تا آنجا که این اندیشه می‌رود تا آرزوی آرمان‌شهرها را در کویر و بیابان‌های خشک تحقق بخشد. گرچه تا دستیابی به این هدف فاصله زیادی باید طی شود، اما ابتکار و نوآوری در قالب آبخوانداری که پیرایه‌های بسیاری به آن بسته‌اند، می‌رود تا با بهره‌گیری از سیلاب مهر بطلان بر تمامی پیرایه‌ها بزند. چنین پیرایه‌هایی با تمامی سنگینی‌ها، آدمی را از هدف مقدس و راه درستی که برای رسیدن سریع به مقصد انتخاب نموده است باز نمی‌دارند. اینها پیرایه‌هایی هستند که انسان را برای رسیدن به هدف نیرومندتر می‌سازد و حرکت یک تن را به حرکتی جماعتی مبدل می‌سازد.

آنچه که از تفکر جاری کننده آبخوانداری در ایران در قالب پیرایه‌های مرتبط با آن قابل تفسیر و ارائه است عبارت است از:

1. مهار علمی، سریع، ساده و اقتصادی سیلاب‌ها و جلوگیری از زیان سیل

2. فراهم نمودن امکان استفاده بهینه از نزولات جوی و تندآب‌ها با تأکید بر جلوگیری از هدررفت روان آب‌های سطحی

3. استفاده از مواد محموله سیلاب‌ها برای احیای اراضی و حاصلخیز نمودن عرصههای غیر تولیدی

4. فراهم نمودن امکان تبدیل عرصه‌های لم‌یزرع به مراتع مشجر و انبوه

5. بهبود محیط زیست، توسعه رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی، بهبود وضعیت آب و هوا و اقلیم و فراهم نمودن زیستگاه‌ها در مناطق بیابانی

6. توسعه منابع آب زیرزمینی و کشاورزی پایدار

7. مهار شنزارها و تثبیت ریگ‌های روان در مناطق کویری

8. فراهم نمودن عرصه‌های وسیع برای اشتغال و تولید

9. افزایش تولیدات منابع طبیعی و کشاورزی و توسعه صنایع جانبی

10.فراهم نمودن زمینه مشارکت گسترده مردم در پروژه‌های توسعه اقتصادی منابع طبیعی

11.ایجاد کانون‌های سکونت و توسعه مناطق مسکونی تولیدی در مناطق بیابانی